Grzegorz MicułaWielkanoc w Czechach to czas bogaty w tradycje i zwyczaje, które nadają każdemu dniu Wielkiego Tygodnia unikatowy charakter. Czeskie domy zdobią wieńce wielkanocne na drzwiach, gałązki z wiosennymi pąkami w wazonach, kolorowe pisanki oraz figurki zajęcy i baranków, wprowadzając świąteczną atmosferę.
Wielkanoc jako symbol wiosny i odrodzenia
Data Wielkanocy uzależniona jest od kalendarza księżycowego, używanego w dalekiej przeszłości. Dlatego święta te co roku przypadają w innym terminie. Okres Wielkanocy zaczyna się w Niedzielę Palmową, trwa przez Wielki Piątek, kiedy zgodnie z tradycją chrześcijańską został ukrzyżowany Jezus Chrystus oraz Niedzielę Wielkanocną, kiedy zmartwychwstał. Wielkanoc w Republice Czeskiej kończy Poniedziałek Wielkanocny. Zarezerwowany jest dla tradycji ludowych, wywodzących się z głębokich czasów pogańskich.
Powrót do natury
Jeszcze przed nadejściem chrześcijaństwa Wielkanoc była ważnym okresem, obchodzonym przez naszych przodków. Zamiast zmartwychwstania Jezusa Chrystusa przypominano sobie przebudzenie natury i zwycięstwo sił dobra oraz życia nad zimnem i śmiercią. Nasi przodkowie zbierali zioła lecznicze, które miały moce magiczne, czcili drzewa i święte gaje, w których przebywały siły dobra i bóstwa, a w czasie wiosennej równonocy świętowali powracającą moc Słońca. Chociaż od przyjścia chrześcijaństwa na teren dzisiejszej Republiki Czeskiej minęło już około 1200 lat, to większość Czechów te wiosenne święta łączy przede wszystkim z obchodami nadejścia wiosny, a zwyczaje nadal świętowane w większości mają pogańskie pochodzenie. Wymiar chrześcijański – celebrowanie zmartwychwstania Odkupiciela – jest dopiero na drugim miejscu. Coraz więcej osób postrzega Wielkanoc jako okazję do uzupełnienia sił życiowych w otoczeniu pięknej wiosennej przyrody, a nie jako celebrację tradycji chrześcijańskich.
Niebieski Poniedziałek i Szary Wtorek
Niebieski Poniedziałek swoją nazwę zawdzięcza prawdopodobnie
niebieskiemu suknu używanemu do dekoracji kościołów. Szary Wtorek,
zwany także Żółtym, w zależności od pogody, nawiązuje do tradycji
wiosennych porządków, podczas których usuwano pajęczyny
symbolizujące zimowe zaniedbania.
Brzydka Środa: dzień uśmiechu i oczyszczenia
Brzydka Środa upamiętnia zdradę Judasza. W tym dniu zalecano uśmiechać się, by uniknąć smutku w kolejne środy roku. Tradycyjnie wymiatało się sadze z kominów, co symbolizowało oczyszczenie domu z negatywnej energii.
Tego dnia, wieczorem, pieczono judasze – drożdżowe bułeczki nacierane miodem. Spożywano je o świcie w Wielki Czwartek dla ochrony przed zdradą i nieszczęściem.
Zielony Czwartek: harmonia z naturą
Zielony Czwartek to dzień sprzyjający pracom ogrodowym, mającym zapewnić obfite plony. Spożywano potrawy w zielonym kolorze, takie jak szpinak czy sałata, symbolizujące zdrowie i odrodzenie. Tego dnia dzwony kościelne milkną, z wierzeniem, że odlatują do Rzymu, a ich rolę przejmują drewniane kołatki.
Wielki Piątek: cisza i refleksja
W Wielki Piątek wszystkich chrześcijan obowiązuje post. W Czechach tradycyjną świąteczną rybą jest karp. Popularny jest także pstrąg, a kto nie lubi ryb, wybiera prosty posiłek bezmięsny.
W wielu czeskich miejscowościach zachował się zwyczaj używania kołatek zamiast dzwonów, które milczą na znak żałoby.
Biała Sobota: przygotowania do świętowania
Biała Sobota to czas intensywnych przygotowań do Niedzieli
Wielkanocnej. Tradycyjnie malowano izby na biało i sprzątano domy. W
tym dniu piecze się mazance, czyli słodkie ciasta drożdżowe z rodzynkami, baranki wielkanocne i przygotowuje inne przysmaki.
Liturgiczna Wielkanoc
Jeżeli pragną Państwo nadać Świętom Wielkiej Nocy charakter chrześcijański, zapraszamy do odwiedzenia jednego z kościołów. Tradycyjna msza odprawiana będzie na przykład w katedrze św. Wita na Zamku Praskim lub w innych katedrach w całej Republice Czeskiej. Msza mająca upamiętniać Ostatnią Wieczerzę będzie odprawiana w czwartek, upamiętniająca mękę i śmierć Jezusa – Liturgia Męki Pańskiej dzień później, a Wigilia Paschalna w sobotę.
Uczta wielkanocna
Żadne święto nie może się obejść bez domowego jedzenia i picia! Czego nie może zabraknąć na czeskim stole wielkanocnym? W Wielkanoc dosłownie na każdym stole znajduje się baranek wielkanocny. Jest to słodkie ciasto, które symbolizuje ofiarę Chrystusa. Pieczony baranek ostrożnie wyjmuje się z foremki, zamiast oczu daje się rodzynki, a całą figurkę posypuje cukrem waniliowym lub polewa czekoladą. Na wielkanocnym stole baranka bardzo dobrze uzupełnia mazanec. Jest to bochenek z ciasta drożdżowego z migdałami i rodzynkami, który je się z masłem i dżemem na śniadanie. W wielu regionach Republiki Czeskiej w okresie Świąt Wielkanocnych można spotkać wielkanocne judasze (słodkie bułki drożdżowe). Zgodnie z tradycją pociera się je miodem i je rano w Wielki Czwartek (w Czechach zwany Zielonym Czwartkiem), najlepiej przed wschodem słońca. W Wielką Sobotę, kiedy kończy się okres postu, tradycja nakazuje przygotowanie mięsa faszerowanego. Do farszu należy użyć świeżych zielonych ziół lub młodych pokrzyw, które symbolizują wiosnę i budzącą się przyrodę. Jak widać stół wielkanocny jest nie tylko słodki, ale również pełen zwyczajów.
Poniedziałek Wielkanocny: pomlázka
Najbardziej charakterystycznym zwyczajem Poniedziałku Wielkanocnego jest pomlázka – symboliczne smaganie kobiet wierzbowymi rózgami, mające zapewnić im zdrowie i urodę.
Do dziś niekiedy pomlázki sięgają kilku metrów. Te oczywiście służą wyłącznie do dekoracji. Zwyczaj chodzenia od domu do domu z rózgą jest nadal pielęgnowany w wielu wioskach i miasteczkach, szczególnie na Morawach. W niektórych regionach Czech w Poniedziałek Wielkanocny panuje tradycja polewania wodą.
W poszukiwaniu tradycji
Jeżeli chcą Państwo poznać prawdziwą czeską Wielkanoc, zapraszamy do odwiedzenia jednego z muzeów pod gołym niebem, do skansenu. W Wołoskiej wsi w Rožnovie pod Radhoštěm na Morawach co roku podczas świąt organizowane jest wydarzenie Wielkanoc na Wołoszczyźnie. Oprócz jarmarku czeka tu na Państwa muzyka cymbałowa, pokazy gotowania tradycyjnej zupy wiosennej z degustacją, a nawet możliwość samodzielnego malowania pisanek! Ciekawy program czeka również w Muzeum Budownictwa Wiejskiego w Vysokim Chlumci w Czechach Środkowych. Zwiedzanie przybliży tradycyjne zwyczaje i atmosferę Świąt Wielkanocnych na wsi w wiekach minionych. W wiejskich chatach można spróbować malowania jajek, wyplatania pomlázky (rózgi wielkanocnej), robienia piszczałek z gałązek wierzbowych, tkania wstążek na rózgę, a także przędzenia na kołowrotku. W czasie Wielkanocy, w czwartek i w niedzielę w piecu kaflowym będą się piekły słodkie bułeczki drożdżowe – judasze, a w piątek i w sobotę chleb w zabytkowym piecu chlebowym. Mają więc Państwo okazję skosztowania czegoś smacznego.
Kruche piękno pisanek
Najbardziej znanym symbolem czeskich Świąt Wielkanocnych są zdobione jajka, będące symbolem płodności i nowego życia. Na jarmarkach, świątecznych stołach i podczas zwiedzania wnętrz chat ludowych i eleganckich zamków zobaczą Państwo na przykład jajka malowane i drapane, malowane farbami naturalnymi, trawione kwasem, kute, oplatane drutem lub perforowane. Efektem tego rękodzieła są jajka, które wyglądają jak utkane z koronki. Pisanki to także najczęstsza pamiątka, którą można przywieźć z wycieczek wielkanocnych. Należy je tylko dobrze zapakować!
Pomysły na wiosenne – i nie tylko – wycieczki do Czech można znaleźć na stronie visitczechia.com
Zdjęcia: VisitCzechia
