W dolinie Hronu w środkowej Słowacji we wsi Hronsek stoi zamek oraz ciekawy drewniany kościół wpisany na listę Światowego Dziedzictwa Ludzkości UNESCO.

Hronsek to wieś w dolinie Górnego Hronu w powiecie Bańska Bystrzyca. Najstarszą zachowaną budowlą jest tu Zamek Wodny z XIV wieku, wzniesiony koniec tego stulecia w obawie przed najazdami tatarskimi. W XVII wieku został przebudowany dla obrony przed zagrożeniem tureckim. Obwarowania zamku składały się z muru obronnego z czterema basztami oraz fosy z mostem zwodzonym. Najstarszą częścią warowni był gotycki donżon (stołb) później przebudowany w stylu renesansowym. Nazwa zamku pochodzi stąd, że dostępu do murów nie broniła jak zwykle fosa ale szerokie rozlewiska rzeki Hron.

Zamek należał do rodu Géczych, (właściciel zamku Zigmund Géczy był ojcem Juliany Korponayovej słynnej białej damy z zamku w Lewoczy). W późniejszych latach zamek był własnością innych węgierskich rodów szlacheckich. W czasie, kiedy jego właściciele sprzyjali reformacji, w kaplicy zamkowej odbywały się nabożeństwa ewangelickie, w piwnicach było więzienie, a w czasie antyhabsburgskiego powstania Rakoczego na początku XVIII w. działała tu powstańcza mennica. Zamek zaczął podupadać w 1978 roku, po opuszczeniu go przez ostatnich właścicieli. W 2002 roku rozpoczęła się rekonstrukcja. W kilku komnatach rezydencji obejrzeć można zachowane zabytkowe freski oraz szereg gotyckich i renesansowych detali architektonicznych jak kominki, portale drzwiowe i okienne, kraty itp.). W wielkiej sieni późnogotyckie i renesansowe malowidła. W przyziemiu zachowane są kluczowe i szczerbinowe strzelnice. Zamek można zwiedzać z przewodnikiem.

Obecnie w zamku w Hronseku jest stylowy hotel z dwupoziomowymi pokojami w rustykalnym stylu rycerskim. Można tu zjeść doskonałe śniadania w formie szwedzkiego stołu, a dużą atrakcją jest organizowany tu Koniak Show czyli kolacja z prezentacją i degustacją słowackiego koniaku. W zamku jest także sala konferencyjna, restauracja i piwniczka z winami.

Kościół artykularny
Wielki drewniany ewangeliczny kościół artykularny w Hronseku, poświęcony pamięci Marcina Lutra, stoi w otoczeniu kilku olbrzymich lip. We wzniesionym w roku 1726 kościele jest 1100 miejsc do siedzenia oraz wybudowane w pół wieku później organy. Równocześnie z kościołem wybudowana została także drewniana dzwonnica.

Nieznany jest autor projektu kościoła wzniesionego z drewna dębowego i modrzewiowego na planie na planie krzyża greckiego o wymiarach: 26 m długości, 11 m szerokości i 8 m wysokości. Szkieletowa konstrukcja nawiązuje do popularnych w Niemczech budowli szachulcowych ale w odróżnieniu od nich a wypełnieniem ścian są deski. Świątynia doświetlana jest za pomocą 30 niewielkich okien. Do wnętrza prowadzi 5 wejść. Kościół pokryty jest stromym, gontowym dachem. Na jego szczytach są umieszczone dębowe krzyże, oraz figura koguta jako symbolu chrześcijańskiej czujności.

Dzięki amfiteatralnemu usytuowaniu ław również na trzech chórach, niewielkie wnętrze dysponuje miejscami siedzącymi dla 1100 osób. Barokowy ołtarz główny, ozdobiony bogatą ornamentyką typu z motywami liści akantu, jest dziełem mistrza Samuela Jurkoviča. W ołtarzu znajduje się obraz Zesłanie Ducha Świętego, oraz krucyfiks z datą „1739”. Ewangelicki kościół artykularny w Hronseku został w 2008 roku wpisany wraz z kolejnymi 7 drewnianymi kościołami Łuku Karpackiego na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO.

Wpis obejmuje dwa kościoły rzymskokatolickie Hervartov i Trvdosin), trzy protestanckie (Kezmarok, Lestiny i Hronsek) oraz trzy cerkwie grekokatolickie (Bodruzal, Ladomirova i Ruska Bystra), pochodzące z czasów od XVI do XVIII wieku. Świątynie te są przykładami bogatej lokalnej tradycji architektury religijnej, powstałej na styku wpływów kultury łacińskiej i bizantyjskiej

Kościoły artykularne to grupa drewnianych kościołów protestanckich na terenie Słowacji powstałych pod koniec XVII i w XVIII wieku. Na teren Słowacji (ówczesnych Górnych Węgier), idee reformacji przenikały za pośrednictwem osadników z terenu Niemiec. W drugiej połowie XVII wieku austriaccy Habsburgowie rozpoczęli akcję rekatolizacji tych ziem, ale po wybuchu powstania Kuruców oraz na skutek zagrożenia najazdem tureckim zmuszeni zostali do ustępstw wobec protestantów. Cesarz Leopold I na sejmie w Sopronie w 1681 roku zatwierdził kodeks, którego artykuły 25 i 26 (stąd nazwa tych kościołów) pozwalały protestantom na budowę ich świątyń pod wieloma warunkami. Kościoły artykularne musiały być budowane poza granicami osad, nie mogły być wznoszone z kamienia, cegły czy żelaza ale z drewna lub innych nietrwałych materiałów, nie mogły mieć wieży ani dzwonów a wejście nie mogło być prosto z ulicy i musiały powstać w ciągu jednego roku. Do naszych czasów na terenie Słowacji zachowało się pięć kościołów z czego trzy w Lestinach na Orawie, w Kieżmarku i w Hronseku wpisane zostały na Listę UNESCO

W centrum wsi Hronsek jest także stojący w parku barokowy pałac Géczych zwany kasztelem. Jednopiętrowa budowla z czterema narożnymi wieżami (alkierzami) ma rokokową fasadę ozdobioną herbami właścicieli.

fot: Grzegorz Micuła Read&Fly Magazine