W sercu południowo-zachodniej Bułgarii, niedaleko wioski Rupite i miasta Petrich, rozciągają się ruiny starożytnego miasta Heraclea Sintica. Przez blisko półtora tysiąca lat skrywało ono swoje tajemnice pod warstwą ziemi.

Dziś miasto powraca do życia, a jego historia, bogactwo i dramatyczne losy stają się znane światu.

Miasto zapomniane — a jednak wciąż obecne
Wędrując śladami dawnych cywilizacji na Bałkanach, łatwo dostrzec, jak miasta powstawały, rozwijały się — by ostatecznie zniknąć albo zostać porzucone. Jednym z takich miejsc jest Heraclea Sintica — starożytna polis, która zyskała życie w epoce hellenistycznej, przeżyła rzymską świetność, by ostatecznie zostać pogrzebaną pod masą ziemi.
Heraclea Sintica powstała w IV–III wieku p. n. e., za czasów hellenistycznych, na terytorium dawnych Trackich Syntów — w centrum ówczesnych wpływów macedońskich. Miasto przetrwało wieki jako polis, a potem civitas rzymska — tętniąc życiem, handlem, kulturą.
Choć istniało przez wiele stuleci, jego położenie przez długi czas stanowiło zagadkę. Dopiero w 2002 roku — na podstawie kamiennej inskrypcji łacińskiej datowanej na 308 r. n. e., w której cesarz rzymski przywracał mieszkańcom prawa miejskie — potwierdzono, że ruiny znajdują się u stóp wygasłego wulkanu Kozhuh, w okolicach Rupite.

Ziemia odsłania tajemnice — odkrycia 2024–2025
Wykopaliska w latach 2007–2025 prowadzone były pod kierownictwem archeologów z National Archaeological Institute with Museum at the Bulgarian Academy of Sciences (NAIM-BAS). Dzięki nim udało się odsłonić nie tylko fragmenty murów i układ dawnych ulic, lecz także imponujące znaleziska — od rzeźb i detali architektonicznych po przedmioty codziennego użytku.
W 2024 r. natrafiono na niemal kompletną marmurową statuę — prawdopodobnie przedstawiającą dawne bóstwo lub władcę. Posąg, który przez setki lat spoczywał w ziemi, został wydobyty w niemal nienaruszonym stanie i obecnie można go zobaczyć w muzeum w Petrichu.
Rok 2025 przyniósł kolejne sensacyjne odkrycia: ponad 1 500 artefaktów — od lamp glinianych i naczyń szklanych, przez monety i biżuterię, aż po figurki bóstw, zabawki dziecięce, a nawet bardzo dobrze zachowane groby. Te znaleziska pozwalają dziś odtworzyć życie codzienne, ekonomię i duchowość mieszkańców Heraclea Sintica.

Upadek i nowe narodziny: od zapomnienia do turystyki kulturowej
Do upadku miasta Heraclea przyczyniły się m.in. silne trzęsienia ziemi i zmiany polityczne. Mimo to — dzięki szczęśliwym znaleziskom — miasto odradza się jako jedno z najcenniejszych stanowisk archeologicznych Bułgarii. Ruiny zostały zabezpieczone, a miejsce przekształca się w punkt turystyczny: z trasami spacerowymi, ścieżkami widokowymi i infrastrukturą pozwalającą zwiedzającym zanurzyć się w historii. To co dawniej było strzeżone przed rabusiami — dziś staje się mostem łączącym antyk z żywą kulturą.

Warszawska wystawa — spotkanie dawnych światów z teraźniejszością
Wystawę poświęconą historii Heraclea Sintica otwarto w Warszawie, w siedzibie Bułgarskiego Instytutu Kultury. Dzięki współpracy z muzeum w Petrich możemy na niej zobaczyć kopie artefaktów — rzeźby, popiersia, tablice wotywne, przedmioty codziennego użytku — a także poznać kontekst ich znalezienia. Wystawa staje się nie tylko lekcją historii, ale mostem między przeszłością a współczesną turystyką i edukacją. To zaproszenie — do podziwu, refleksji i… podróży w czasie.

Wystawę, którą uświetniła swoją obecnością J.E. Ambasador Bułgarii w Polsce, Pani Margarita Ganeva otworzył dyrektor instytutu dr Petar Lyanguzov. Artefakty z Hareclei Sintici można obejrzeć w godzinach pracy Bułgarskiego Instytutu Kultury w al. Ujazdowskich 33/35 w Warszawie. Wstęp jest bezpłatny.
Podczas otwarcia wystawy przedstawicielki Muzeum Historycznego w Petriczu opowiedziały o tym co dotychczas udało się odnaleźć archeologom, a o Rupel Winery i winnicach w sercu Doliny Strumy opowiedziała przedstawicielka wytwórni win. Otwarcie wystawy zakończyła degustacja win z tamtego regionu. Polecam Melnik 55.

Wspólne losy — antyczne ośrodki Bałkanów
Porównując Heraclea Sintica z Heraclea Lyncestis, Philippi czy innymi starożytnymi miastami, rzucają się w oczy zarówno podobieństwa, jak i unikalności:
• Strategia lokalizacji i rola militarno-administracyjna: tak jak Heraclea Lyncestis leżała na ważnym szlaku i kontrolowała granice Macedonii, tak Heraclea Sintica miała znaczenie obronne i prestiż osadniczy na północno-wschodnich rubieżach macedońskiego świata.
• Warstwy kulturowe — grecka, macedońska, rzymska: wiele miast przeszło transformację — z polis greckiej w rzymską civitas. Widać to w urbanistyce, monetach, inskrypcjach, budowlach — świadectwa wymieszanych kultur.
• Upadek przez naturę lub zmiany polityczne: podobnie jak Heraclea Sintica — zniszczona przez trzęsienia ziemi — inne miasta opuściło życie — Philippi czy Heraclea Lyncestis zanikały wskutek przesunięć wojskowych, zmian granic, przemian administracyjnych.
• Dziedzictwo — ruiny, artefakty, pamięć: choć wiele miast popadło w zapomnienie, ich ruiny, mozaiki, artefakty stają się dziś kluczami do zrozumienia, jak wyglądało życie: handel, religia, codzienność. Heraclea Sintica z jej odkryciami — statuą, monetami, artefaktami — przypomina, jak bliskie bywało zwykłe życie w odległych czasach.
Dlaczego ta historia wciąż nas porusza
Takie miejsca jak Heraclea Sintica, Heraclea Lyncestis, Philippi to świadectwa ludzkiej zdolności do tworzenia — miast, wspólnot — ale też wspólnego losu wobec natury, historii, przemian. Gdy stoimy nad mozaiką, ruinami murów, monetą z wizerunkiem Herkulesa — dotykamy bezpośrednio ludzkiej przeszłości.
Współczesne wystawy i udostępnione ruiny to więcej niż archeologia. To dialog między światem starożytnym i nowoczesnym, między przeszłością a turystyką, między nauką a wyobraźnią.

Proponowany plan podróży do Heraclea Sintica (Bułgaria, okolice Rupite / Petrich)
• Najbliższe miasto to Petrich — Heraclea leży ok. 13 km od niego.
• Z dużych miast: Petrich jest ok. 180 km od stolicy Bułgarii, Sofia, a także ok. 130 km od Thessaloniki w Grecji — co czyni to miejsce możliwym do odwiedzenia przy trasie między Bułgarią a Grecją.
• W pobliżu znajdują się także źródła mineralne i obszar związany z osobą lokalnej słynnej wróżki Baby Wangi, co może stanowić dodatkową atrakcję.
• Połączenie zwiedzania z naturą: okolice (góra Kozhuh – dawny wulkan, źródła mineralne, okoliczne tereny) będzie dopełnieniem wrażeń.
• Lot / przejazd do Sofii (Bułgaria) → przejazd/autobus do Petrich → zakwaterowanie. Zwiedzanie Heraclea Sintica (ruiny, centrum turystyczne, okolice) + okoliczne atrakcje (Kozhuh, źródła, przyroda). Wizyta w muzeum w Petrich, relaks i degustacja lokalnych win w okolicznych winnicach.